Lezingen – www.willievanpeer.eu

Ik geef regelmatig lezingen in het hele land. De opbrengsten daarvan gaan integraal naar onze projecten in Mali, waarover je uitvoerige informatie kan vinden op:

www.malikadi.org

De lijst van onderwerpen vind je hier. Aanvragen graag via: w.vanpeer@gmail.com

Overzicht lezingen:

Muzikale medicijnen: Hoe muziek depressies overwint

We zijn allemaal wel eens weemoedig, verdrietig, of zelfs depressief. Of we voelen ons eenzaam of verlaten – en zien het niet meer zitten. Meneer doktoor kan je dan medicijnen voorschrijven: anti-depressiva! Goed dat ze er zijn, maar nog beter wanneer je ze niet nodig hebt. Om te beginnen werken ze niet altijd. Of niet bij iedereen. En ze hebben meestal behoorlijk akelige bijwerkingen. Daarvan zou je zelf al depressief van worden. En dan kosten die medicijnen ook nog behoorlijk wat geld. En ze zijn soms verslavend.

Ik stel een veel beter, goedkoper en aangenamer medicijn voor: muziek. Een hele middag op bezoek bij Schubert, Mozart, Beethoven, of Johann Strauss. Misschien ook met weemoedige of vrolijke volksmuziek uit Schotland of Italië! Niet alleen je middag is goed, maar ook de hele week erna. Geen bijwerkingen. Tenzij, misschien, ja toch: het kan verslavend werken!

We verblijven een hele middag in dit mooie muzikale land, en genieten van deze medicijn, met uiteraard veel klank, maar ook film fragmenten uit opvoeringen. Daarbij vertel ik ook een en ander over de componist, de achtergrond van het stuk, de inhoud, en hoe er destijds op werd gereageerd.

Carmina Burana: het hele leven in meeslepende muziek

Wie heeft nog niet gehoord van deze wervelende muziek? Als je ze eenmaal hebt gehoord, laat ze je niet meer los. Het muziekstuk dat Carl Orff in 1937 schreef, kan rekenen op een niet-aflatend enthousiasme van luisteraars van ALLE slag en soort. Maar waarover gaan de liederen, waar komen ze vandaan, wie heeft ze geschreven? En waarom ‘pakken’ ze ons nog steeds?

In deze luister-sessie gaan we in op de oorsprong en de inhoud van de muziekstukken, ook een beetje op de teksten – om te kunnen begrijpen waar het allemaal om draait (tja, om het leven, in al zijn facetten). Maar het belangrijkste is toch de muziek: we luisteren niet alleen, maar kijken ook naar video-fragmenten waarin de stukken op een vaak heel nieuwe en originele manier gebracht worden. Een namiddag tegen depressies!!

Franz Schubert: Rust, natuur,liefde, en ontroering in een jachtige wereld

In deze luister-sessie staat Franz Schubert centraal. We zullen ons vertrouwd maken met zijn korte leven – 31 jaar! – en natuurlijk met zijn muziek, waaronder vooral zijn onvergetelijke liederen, zoals Der Lindenbaum, Ständchen, maar ookk zijn onvergetelijke piano- en kamermuziek. Ik vertel een en ander bij de muziek, maar in hoofdzaak gaat het toch om het luisteren naar de meeslepende melodieën en de eenvoudige maar ontroerende teksten (die je ook mee krijgt). En niet alleen luisteren: we kijken ook naar opnames van zijn muziek door prominente uitvoerders. Aan het einde worden we stil van zoveel schoonheid. En die is nodig in onze jachtige en nerveuze wereld. Kom luisteren!

Franz Schubert: Van verdriet en pijn naar hemelse rust

In een vorige bijeenkomst hebben we vooral aandacht besteed aan zijn leven en aan de muziek waardoor hij zo beroemd is geworden: het Lied. In deze tweede sessie beginnen we met zijn instrumentale werken: strijkkwartetten, en de befaamde kwintetten, de symfonieën, en de ‘quartre mains’. Maar we zullen toch weer terugkeren naar die onvergetelijke liederen: Heidenröslein, bijvoorbeeld, waarbij we ook naar de tekst van Goethe zullen kijken – maar ook naar Ständchen, Die Taubenpost om te eindigen met een uiterst ontroerend Des Baches Wiegenlied uit “Die schöne Müllerin”. Om helemaal tot rust te komen. Een muzikale namiddag om niet gauw te vergeten.

Snel snel snel! Want ik moet het rustig aan gaan doen!

Iedereen vindt het leven te druk. Files! Stress! Geen rust! Maar hoe komt dat toch? Ligt het aan onszelf? Moeten we die nieuwe technologieën (smartphone, facebook, instagram, …) niet beter overboord zetten? Maar dat lukt kennelijk niet.

Wat is er dan mis? De tijd is niet veranderd. Wij kennelijk wel. Koortsachtig zoeken we naar oplossingen, maar natuurlijk: snel snel snel! Want we hebben geen tijd te verliezen! En tóch zijn er mensen in onze omgeving die er geen last van hebben – en die óók een smartphone hebben!

In deze lezing gaan we naar de basis het probleem, en uiteraard ook van mogelijke oplossingen. En die liggen in de eerste plaats in onze beleving van (on)rust. Vooral onze emotionele beleving ervan. En die opent onze ogen voor de eenvoud van oplossingen.

Het magische land Mali

Wie heeft niet gehoord van de mysterieuze stad Timboektoe? Maar wat is zo geheimzinnigs aan die plek? Het land Mali kan zonder meer een magisch land worden genoemd. En niet alleen omdat magie in het dagelijkse leven er een aanzienlijke rol speelt. Maar ook vanwege zijn eeuwenoude geschiedenis en cultuur. Zijn architectuur, muziek, het literaire meesterwerk Sunjata, marionettentheater, zijn taal, komen in deze lezing(en) aan bod. Maar ook het schilderen met slijk uit de Niger-stroom op prachtige bogolan-doeken. En natuurlijk hebben we het ook over het land zelf en zijn verschillende bewoners. De lezing wordt opgeluisterd met rijk beeld-, muziek- en filmmateriaal. Een middag waarbij je het grijze Vlaanderen even vergeet, en ondergedompeld wordt in een wereld van warmte, kleur en … ja, vooral een wereld van verschil.

Wie waren de Gothen? Waar woonden die? En wat spraken die met elkaar? Wat hebben ze achtergelaten?

Waaraan denk je bij het woord ‘gotisch’? Waarschijnlijk aan het ‘gotisch’ schrift? Of aan de ‘gotische’ kathedralen” Maar misschien was je wel eens op reis in Italië, in Ravenna, en heb je daar het grafmonument voor Theoderik gezien – en gelezen dat die een aanvoerder was van de ‘Goten’. Wat kwam die daar in Italië doen? En van waar kwam die?

Ben je benieuwd naar de antwoorden op al deze vragen? En meer nog: naar de fascinerende geschiedenis van de Goten? Want aan het hof van Attila, de aanvoerder van Hunnen, die in de vijfde eeuw bijna Parijs heeft ingenomen, werd vooral Gotisch gesproken. Hoe kan dat nu weer? En dat Gotisch, jawel, is de allermooiste Germaanse taal die ooit gesproken werd. We luisteren tijdens de lezing naar een stuk Gotisch – verbluffend: bijna zo mooi als Italiaans! We weten heel veel over de Goten, hun cultuur, hun afkomst, hun taal. Maar die kennis is grotendeels verdwenen. Deze lezing laat je op enkele uren tijd kennis maken met een volk waar je van zult opkijken, en dat je misschien verder zal blijven boeien….

The face is a picture of the soul. Emoties in het menselijk gelaat.

“Beauty is in the eye of the beholder,” wordt vaak gezegd. Of, met een oud spreekwoord gezegd: “De schoonheid der vrijster ligt in ’s vrijers oog.” Dat zou betekenen dat wat wij mooi vinden alleen maar van onszelf en onze ingesteldheid afhangt – en van niets anders. Dus elk gezicht (van man of vrouw) kan steeds mooi (of lelijk) gevonden worden door iemand. Schoonheid is iets wat de kijker zelf moet uitmaken. Bent u ook deze mening toegedaan? Welnu, dan heeft u het helemaal mis! En in deze lezingen zullen uw ogen opengaan…

Want als het over menselijke gezichten gaat, verschillen onze voorkeuren niet zo erg van elkaar. Niet binnen één cultuur, maar ook niet tussen culturen. Althans niet volgens het meest recente en het degelijkste wetenschappelijke onderzoek.

We bekijken in deze twee voordrachten wat dit onderzoek ons leert over de waarneming van gezichten. Hoe kijken we naar gezichten in het dagelijkse leven? Hoe herkennen we emoties in gezichten? Vooral: heel kortdurende en minimale emoties, die vaak heel veel verraden over de gemoedstoestand van iemand.

En – minstens zo interessant, hoe maken kunstenaars gebruik van deze principes? Want de geschiedenis van de kunst loopt over gezichten. Wat stellen we vast in de duizenden portretten, tekeningen, en schilderijen waarin het gezicht van mannen en vrouwen centraal staat? Deze oefening in kritisch kijken van het gezicht voert ons naar de ziel van de mens.

Emoties in de kunstbeleving: wat zijn het, hoe werken ze, en wat kun je er (niet) mee?

We worden voortdurend geconfronteerd met allerlei emoties. Soms maken ze ons blij, soms verdrietig, soms zijn we er het slachtoffer van en voelen ons totaal beroerd. Maar wat zijn dat nu eigenlijk voor ‘dingen’, die emoties? Ze lijken wel ongrijpbaar, ja zelfs onbegrijpbaar. Nochtans hebben we in de laatste 30 jaar ontzettende vooruitgang geboekt in het doorgronden van wat emoties zijn, en wat ze met ons doen.

In deze cursus van twee lezingen gaan we dieper in op deze vragen. We doen dit weliswaar aan de hand van de theoretische ontwikkelingen in de emotie-psychologie, maar behandelen dit op een uiterst speelse, zelfs grappige manier: er zal heel wat afgelachen worden (en misschien verschijnt er ook wel een traantje hier en daar)!

We zullen beter inzicht krijgen in onze eigen emotionele huishouding en die van anderen. De cursus is dus gericht zowel op inzicht (begrijpen) als op sturen (toepassen). Er wordt van de deelnemers een actieve deelname aan de besprekingen verwacht. (Maar tussen haakjes: dit is GEEN zelfhulp cursus.)

Tevens zullen we ook zelf oefenen in het herkennen, begrijpen en analyseren van emoties, maar dan concreet, met échte kunstwerken: we brengen een bezoek aan een museum, waar we van kunstwerk naar kunstwerk onze inzichten van de vorige namiddag proberen in de praktijk te brengen.

Een omwentling in de kunst van toen – en nu!

Het is zowat 100 jaar geleden dat in het Zwitserse Zürich een kunstbeweging de kop opstak, een beweging die ook vandaag nog diepe sporen in de hedendaagse artistieke wereld nalaat: DADA.

Het begon als een cabaret, waarin kunstvormen van allerlei slag (muziek, voordracht, maskers, dans, poëzie, collages, films, etc.)werden opgevoerd – maar steeds afwijkend van wat op dat moment in de mode was. De DADA kunstenaars waren wars van alle regels en academische modes. Ze wilden integendeel de grens tussen kunst en het alledaagse leven opheffen. En daarbij de burgerij en de gevestigde kunst-bewegingen provoceren. En altijd in het publiek: door manifestaties, demonstraties, pamfletten, tijdschriften, openbare discussies over politiek en cultuur. Maar niet theoretisch: DADA betekende steeds heel concrete acties. Waarbij vooral de diepe afkeer van de oorlog (we zijn in 1916, midden in WO I) tot uiting kwam. De beweging was bovendien zeer internationaal (naast Zürich ook Berlijn, Parijs, Keulen, Amsterdam, New York), waaraan ook vrouwen actief deelnamen (Sophie Taeuber, Emmy Hennings).

Deze revolutionaire beweging is in de 20-er jaren opgegaan in andere kunststromingen, maar haar invloed is blijvend: ook wanneer heden ten dage kunstenaars trachten het publiek te provoceren, zijn ze daarbij grotendeels schatplichtig aan de doelen en de methoden van DADA.

In deze lezing gaan we in op wie deze kunstenaars en kunstenaressen waren, wat ze beoogden, hoe ze te werk gingen, en natuurlijk wat ze ons hebben nagelaten. Het zou onvoldoende recht doen aan DADA wanneer we alleen maar een ‘lezing’ zouden presenteren. Daarom wordt de bijeenkomst gestoffeerd met heel veel beeld-, muziek- en filmmateriaal.

Hoe bestrijd je armoede, zonder in tegenspraak te vervallen?

Het probleem is duidelijk: je geeft een arm iemand iets waar hij / zij de dag mee kan doorkomen. Een aalmoes. Of je zorgt dat de politiek arme gezinnen extra financieel voordeel geeft. Maar dat is toch tegenstrijdig? Iemand die hulp krijgt, wordt van die hulp afhankelijk, en blijft dus arm. Het ‘zilverpapier’ dat wij destijds inzamelden heeft niet geholpen: de mensen in Afrika zijn nog steeds even arm. Maar ook gigantisch grote bedragen helpen niet. Zie de zogenaamde millenium doelen, die niet gehaald worden, ondanks het vele geld dat erin gepompt wordt. Sommigen trekken daaruit de conclusie dat we dus maar moeten stoppen met ‘hulp’.

Maar is dat niet een voorbarige conclusie? Moeten we niet eerder opnieuw (en beter) nadenken hoe je iemand écht helpt? Niet door gewoon te ‘geven’, maar door zijn / haar probleem op te lossen? Want dat armoede een serieus probleem is, daar zijn we het waarschijnlijk wel allemaal over eens.

In deze lezing wordt ingegaan op wat de aard en de oorzaak van armoede is. Ik zal laten zien dat wij eigenlijk bijna allemaal in zekere zin ‘arm’ zijn, en dat we uit die persoonlijke armoede kunnen leren hoe we anderen in armoede kunnen helpen (naast onszelf). Ik weet het, dat klinkt raar, dat wij allemaal arm zijn, en toch is dat zo – daarvan hoop ik u in deze lezing te overtuigen.

Een Vlaams meesterwerk, dat Vlamingen niet lezen: Vanden Vos Reynaerde.

Voor veel mensen zijn de verhalen van Reynaert de Vos eerder kinder-vertellingen. Maar dat is een grove misvatting. Ik zou deze verhalen beslist niet aan mijn kinderen laten lezen… Het is dan ook merkwaardig dat dit unieke meesterwerk in Vlaanderen zelf nagenoeg onbekend is in zijn authentieke versie. Vandaar dat we er hier kennis mee maken.

Reynaert is de eenzaat, de buitenstaander. Hij is wreed tegenover zijn medemensen (want de dieren zijn natuurlijk plaatsvervangers voor soorten mensen), listig en sluw. Maar hij maakt gebruik van de domheid en de hebzucht van de anderen – en maakt hen zelf zo het slachtoffer van hun eigen gebreken.

We vinden het Belgische gerecht achterbaks en de politiek corrupt? In dit werk uit de 13^de eeuw vinden we al de ingrediënten van zelfgenoegzaamheid die typisch is voor machthebbers. Het cynische verzet van Reynaert mag dan wreed lijken, hij is daardoor net zo kwetsbaar als de klokkenluiders van tegenwoordig.

Als rijkdom het resultaat van hard werken was, dan was elke Afrikaanse vrouw miljonair

Deze uitspraak van George Monbiot is enerzijds typerend voor de situatie van de vrouwen in Afrika, anderzijds is ze ook eenzijdig geïnspireerd door westers denken. Daarbij wordt namelijk vergeten dat een groot deel van het leven in Afrika beheerst wordt door geestelijke krachten die wij als ‘magie’ zouden bestempelen. Dat krachtenveld uit zich in het alledaagse leven, bijvoorbeeld in de concentratie op lichamelijkheid van de vrouw, waarin echter haar macht huist. Ook in het maken en dragen van kleding speelt deze ‘magie’ een rol, maar ze komt ook tot uiting in de kunst, zoals in het grote heldenepos van Sunjata. De helden zijn daarin grotendeels mede afhankelijk van de kracht van vrouwen. Die onafhankelijkheid van vrouwen wordt recent uitgedragen in de muziek: de verhouding tot de wereld van de man wordt daarin kritisch onder de loep genomen.

De voorbeelden die we in de cursus nader zullen bekijken, komen grotendeels uit West-Afrika, en zijn dus mede cultureel bepaald, maar de grondstemming ervan geldt ook voor andere delen van Afrika.

Waarom ontstond godsdienst? Het antwoord op een raadsel.

Over de hele wereld geloven bijna alle mensen in een of andere god. Is dat niet merkwaardig? ‘Bijna’, want er zijn ook volken die geen godsdienst hebben. Uit de vergelijking van die twee groepen kunnen we leren waarom godsdiensten ontstaan zijn. Recent onderzoek in de biologie geeft ons namelijk een duidelijk antwoord. We weten zelfs waar de eerste godsdiensten zijn ontstaan, wanneer en ook WAAROM. Vooral die laatste vraag is van groot belang voor vrouwen – want in vrijwel alle godsdiensten van de hele wereld nemen vrouwen een ondergeschikte plaats in. Merkwaardig? Niet als je weet waarom die godsdiensten zijn ontstaan.

Deze interactieve lezing neemt je mee op een fascinerende reis naar een ver verleden, toen er nog geen goden en geen godsdiensten waren – en wat er toen gebeurd is …
De lezing is gestoffeerd met heel wat beeldmateriaal.

Poëzie beleven?!

Het merendeel van de literatuur zijn verhalen en romans. Maar wat met de poëzie? Is dat alleen iets voor de leraar Nederlands op school? Beslist niet – zoals we in deze cursus zullen laten zien. Gedichten zijn er niet om uit een boekje gelezen te worden, maar om te ervaren!

Wát te ervaren? In hoofdzaak emoties. In poëzie worden gevoelens opgeroepen, beschreven, en in hun verscheidenheid getoond. Wil je iets over emoties leren, lees dan poëzie! Het gaat dan niet zozeer (eigenlijk nauwelijks) om poëzie in een boek, maar om poëzie op straat, in games, op slam festivals, in songs, in het internet, enz. Dat is poëzie die je bij de keel grijpt, die je doet slikken, die je kippenvel bezorgt. Het is poëzie in en met muziek, luidop, zoals ze oorspronkelijk bedoeld was.

Het zal dus vooral gaan over de directe beleving van dichtkunst. Maar waaruit bestaat die beleving? Op het eerste gezicht niet zo’n eenvoudige vraag. Gelukkig hebben we de laatste jaren heel wat bruikbare inzichten uit de emotie-psychologie die ons op weg helpen. Die laten ondubbelzinnig zien dat beleving van poëzie een unieke verrijking van ons gevoelsleven betekent. In de cursus zullen we die inzichten toepassen op een veelheid van gedichten, die we natuurlijk zelf ook zullen ‘ondergaan’. Er zullen dus namen opduiken als: Achterberg, Brodsky, Keats, Dickinson, Ovidius, Sappho, maar ook de Beatles, films en folk songs, Portugese fado’s, en – ja – ook Mozart en Schubert

“Ze doen het allemaal!” Is trouw in de liefde een mythe?

Onlangs werd “Alle vrouwen doen het” op bijzondere wijze vormgegeven door Anna Teresa de Keersmaeker, eerst in de Nationale Opera van Parijs, maar daarna ook bij ons meerder malen opgevoerd en bejubeld in recensies. Regisseur Tom Goossens noemt het stuk van Mozart een volmaakt werk. Maar wat blijft nu hangen van deze beschuldiging aan het adres van de vrouwen? Is dit andermaal een seksistische uiting van het patriarchaat? “Ik word een beetje moe van die discussie”, zei Anna Teresa onlangs in een interview. Maar wat is het dan? Waarover gaat het dan. En wat veel verder gaat: wat leert het ons over onszelf? Over ons man-zijn, over ons vrouw-zijn. En over het onvervuld verlangen dat ons naar elkaar toe drijft.

Deze cursus laat zien dat die vragen niet door verhaaltjes kunnen worden beantwoord, maar alleen door de ineengevlochten poëtische en muzikale middelen die Mozart en da Ponte hebben ingezet om de diepten van de menselijke ziel, zowel van mannen als van vrouwen, te doorgronden. De cursus wordt natuurlijk rijkelijk geïllustreerd door beeld en muziek.

Wreedheid en Vriendschap. De relatie tussen mens en dier

Het dier is nooit zo actueel aanwezig geweest in de politiek: verbod op ritueel slachten, rapportages over wreedheden in slachterijen, de diverse acties van Gaia, maar ook de televisiebeelden van het pasgeboren ijsbeertje in de Berlijnse zoo of de Chinese panda’s – en de grote populariteit van het WWF. En onze kinderen geven we … een knuffeldier.

We leven al meer dan 10.000 jaar samen met dieren (honden natuurlijk, maar ook paarden, geiten, schapen, kippen, duiven, katten, enz.)? Zijn die dieren bij ons komen wonen, of zijn wij naar hen toe gegaan? En wat bepaalt onze verhouding tot elkaar. Vooral in de oude verhalen komt die relatie tot uiting. Denk maar aan de fabels van Aesopus, aan Reinaert de Vos, aan de Schone en het Beest – of aan Animal Farm.

In die verhalen komt onze menselijke verhouding tot dieren tot uiting, met zijn wreedheid maar ook in de diepe vriendschap die tussen dier en mens kan bestaan. En die verhalen informeren ons ook over onszelf, over onze angsten, over onze kwetsbaarheid. De cursus gaat in op die verhouding in kunst, literatuur, film en muziek.

Angst en geluk zijn tweelingzusjes (Herman de Coninck)

Paniek: het coronavirus komt eraan. Paniek: we worden overspoeld door de Islam! Paniek: de Brexit zal ons de das omdoen. Paniek: de aarde warmt zo snel op dat leven voor onze kinderen onmogelijk wordt.

Dagelijks worden we overspoeld door berichten die onze paniek aanwakkeren. Er lijkt geen ontkomen aan. Wat te doen?

Want die paniek maakt het voor ons tegelijk onmogelijk om aangenaam en gelukkig te leven. In deze cursus gaan we in op de redenen waarom we zo angstig zijn, en vooral ook hoe de media ons in onze kwetsbaarheid voortdurend manipuleren. Als angst en geluk tweelingzusjes zijn, dan moeten we ze toch met elkaar kunnen verzoenen!? Daarover gaat deze lezing.

Frankenstein

Iedereen kent wel die naam, maar wie heeft het boek gelezen? Boek? Ja. En … geschreven door een (heel jonge) vrouw, Mary Wollstonecraft Godwin, terwijl ze met de (eveneens jonge) dichter Shelley van huis was weggelopen, en in een villa aan het meer van Geneve. Maar hoe komt het dan dat iedereen dat werk kent, en bijna niemand het gelezen heeft. De reden daarvan ligt in mythe-vorming: geleidelijk aan is rond de figuur van Frankenstein een mythe gegroeid, die dan door de film-industrie verder is ontwikkeld en uitgebuit. De mythe zelf is eigenlijk een uiting van angst: voor de wetenschap, voor ons eigen kunnen, voor het onbekende, voor geheime machten. Maar dat is uiterst merkwaardig, want in het oorspronkelijke werk van Mary Shelley (zoals ze later is gaan heten) is daarvan hoegenaamd geen sprake. Met de mythen van de oude Grieken of Germanen tasten we in het duister hoe ze tot stand gekomen zijn. Met Frankenstein kunnen we het ontstaan en de ontluiking van een mythe in onze eigen tijd traceren.

De Koran

Nee, nee, je wordt écht geen terrorist als je de Koran leest. Het is gewoon een boek. Wat je kunt lezen. Voor moslims is het een heilig boek, zoals de Bijbel voor de christenen. Maar word je nu vanzelf christelijk als je de Bijbel leest? Nee toch?

Maar veel mensen zijn bang voor de Koran, ze willen er liefst niets mee te maken hebben. Geen erg open houding, natuurlijk. In deze lezing streven we juist openheid na. Niet angst. Dus kijken we naar vragen als: waar komt het boek vandaan? Hoe is het ontstaan? En hoe betrouwbaar is het? Heeft Mohammed het boek ooit gezien? Wat staat er (niet) in? Hoe gaan Moslims ermee om? Hoe kunnen wij ermee omgaan? Ook zullen we de contradicties in de tekst onder ogen moeten zien: sommige stukken zijn uiterst vredelievend, andere zetten aan tot geweld (net als de Bijbel, trouwens): hoe moeten we dat verklaren?

Je zult versteld staan over de inhoud van de Koran. Bijvoorbeeld, dat Jezus daarin een plaats heeft, net als Mozes en Jozef (van Egypte). Onvermijdelijk zullen we ook de vraag moeten stellen naar de plaats van de Koran bij de radicalisering van jongeren. En uiteraard ook over de kwestie van hoofddoeken (voor vrouwen). Ook dan zal je verrast staan! Voor 1,7 miljard mensen op aarde betekent de Koran de zingeving aan hun leven. Kom je dus terdege informeren over wat voor een boek dit is!

De taal van het Fascisme

Het Fascisme is een politieke stroming die begint in de 20^ste eeuw, en nog steeds voortduurt. En nog steeds voor chaos, onrecht, geweld en oorlogen zorgt. Naast de typische organisatievormen van het Fascisme, speelt taal een belangrijke rol in de vorming en verspreiding van zijn ideeën. Maar wat is nu kenmerkend voor het taalgebruik van Fascistische groepen? Kunnen we die nader afbakenen, omschrijven en duiden? In deze lezing ondernemen we daartoe een poging, vooral aan de hand van toespraken – die van Poetin kunnen ons daarbij goed op weg helpen.

Dat lange haar van Jezus

Klopt dat eigenlijk wel? En hoe zag hij er eigenlijk uit? In deze lezing gaan we daar op in. Is dat belangrijk? Misschien op zich niet. Maar wie het doet, komt wel voor een aantal verrassingen te staan. Een van die verrassingen is (alweer, helaas) hoe kerkelijke overheden in de loop van de geschiedenis systematisch de waarheid hebben vervalst. Maar vooral gaan we ook in op de vraag hoe het komt dat we die Jezus steeds weer zo voorstellen, met dat lange haar. En we kijken ook naar beroemde beelden, zoals de lijkwade van Turijn. Tot slot maken we een bilans op en laten zien hoe hij er écht moet hebben uitgezien – wel enigszins anders dan we gewend zijn.

Het geheimzinnige Boek Q

Voorafgaand aan de evangelies is er een Boek Q geweest. Geheimzinnig, in zekere zin, want niemand heeft het ooit gezien. Is het er wel geweest? Dat is voor meer dan 99 % zeker! Wat stond erin? Dat zijn we aan het uitzoeken, zeggen de specialisten. Hoe kunnen we dat weten, als we het niet hebben, vraagt u zich natuurlijk af. Daarover gaat deze lezing. Ze werpt een volledig nieuw licht op het ontstaan van het Nieuwe Testament, en maakt duidelijk hoe het ontstaan is uit een mondelinge traditie, die we ten dele kunnen reconstrueren als we alle bronnen in acht nemen.

Waar liggen de evangelies?

Voor de meeste mensen, gelovigen en ongelovigen, liggen de evangelies ergens opgeslagen. Maar waar dan??

Maar waar zijn die teksten dan? In deze lezingen ga ik in op de historische oorsprong van die teksten: plaats en tijd waar ze ontstonden, hoe ze van elkaar verschillen en hoe ze elkaar hebben beïnvloed, wie de auteurs waren, wat we over hun bedoelingen weten, welke ‘voorlopers’ van die teksten bekend zijn, enzovoort. Kortom, een geschiedenis van het boek dat onze samenleving ten diepste heeft beïnvloed.

Uit die (wetenschappelijke) bestudering van de oorspronkelijke teksten van het Christendom komen ook een aantal prangende vragen naar boven: wie was die Jezus nu eigenlijk? Wat heeft hij zeker (niet) gezegd en onderwezen? En wie waren zijn leerlingen? Hoe zijn die met zijn ideeën omgegaan? Waren er andere profeten die als ‘concurrent’ golden?

Het onderzoek naar de historische bronnen van de evangelies is intussen zo’n 200 jaar oud, maar vooral de laatste decennia zijn heel wat nieuwe ontdekkingen gedaan, die een opmerkelijk licht werpen op Jezus en de ontstaansgeschiedenis van het vroege Christendom. Niet helemaal verrassend is dat die inzichten vaak haaks staan op wat de meeste gelovige Christenen (en niet-gelovigen) menen. Tijd dus om onszelf te informeren over de ware wortels van de godsdienst die onze maatschappijen in het Westen zo diepgaand beïnvloed heeft.

Dat is de bedoeling van deze lezingen: de mythen te scheiden van de historische werkelijkheid, om ons terdege te informeren over de sociale, politieke, religieuze en culturele situatie in Palestina ten tijde van Jezus.

De lezing is interactief: deelnemers kunnen op elk ogenblik (prangende) vragen stellen. Bij belangstelling kan ook in verdere lezingen op bepaalde aspecten dieper worden ingegaan.

Wie was die Maria Magdalena nu eigenlijk?

Was ze echt getrouwd met Jezus? Maar dan was Jezus getrouwd met een ex-prostitué! Hmmm… Ze wordt wel in alle vier de evangelies in het Nieuwe Testament genoemd. Sterker nog: ze is de eerste die Jezus na zijn Verrijzenis te zien krijgt, de eerste! Maar wie was zij? En welke rol speelde ze? De apocriefe evangelies geven ons heel wat meer informatie over haar dan in het officiële Nieuwe Testament.

Vergeet ook niet dat er een evangelie van Maria Magdalena is! Wat staat daarin? En in de andere teksten die in Nag Hammadi gevonden zijn? Wat blijkt? Dat Maria Magdalena Jezus op de mond heeft gekust… En dat ze een vooraanstaande rol speelde in de tijd onmiddellijk na zijn dood. Wat we uit wetenschappelijk werk over haar figuur te weten zijn gekomen werpt een heel ander licht op de positie van de vrouw in het ontstaan van het christendom, een positie die daarna door de mannelijke leiders weggemoffeld is.

EEN TEGEN ALLEN. Vijf boeken over het verzet van enkelingen tegen de heersende orde.

Heb je ook wel eens het gevoel alleen te staan? Een gevoel van machteloosheid? Vaak vergeten we daarbij dat je als individu ook verzet kunt bieden.

De vijf boeken die we in deze serie bespreken, bieden elk op hun manier een (hoopvol) perspectief op de verdrukking van het individu door de heersende macht. Ze komen uit verschillende tijden en uit verschillende talen. Maar ze hebben alle gemeen dat ze laten zien hoe je als mens de onderdrukking niet lijdzaam hoeft te ondergaan, maar dat je ook daadwerkelijk verzet kunt bieden.

We zullen in de groep onze persoonlijke reactie op de boeken bespreken, maar ook nagaan hoe onze lectuur ons in ons persoonlijke leven kan helpen om met gevoelens van machteloosheid en onrechtvaardigheid om te gaan.

KORTE TOELICHTING OP DE TE BESPREKEN WERKEN:

Vanden Vos Reynaerde

François Villon

Wie deze persoon was, is tot heden voorwerp van veel strijd en speculaties, maar iemand met die naam heeft zeker geleefd (aan het einde van de 15^de eeuw in Parijs). En wordt algemeen aanvaard als de dichter van een ‘testament’. Alleen: dit testament wordt opgesteld door iemand die aan de rand van de maatschappij leeft, te midden rovers, kreupelen, prostituees, ter dood veroordeelden, en armen. Een stervende die zijn testament maakt, kan vrij spreken, en dus vinden we in dit testament bittere en rauwe kritiek van de maatschappelijke tegenstellingen: arm tegen rijk, oud tegen jong, vrouw tegen man, liefde tegen geld. Villons gedichten zijn een schrijnend getuigenis van verzet tegen de onmacht van de slachtoffers. Ze zijn tot op heden een inspiratiebron voor dichters en zangers, zoals Georges Brassens’ (die we in de groep ook zullen horen).

William Shakespeare: Romeo and Juliet

Shakespeare was niet een ‘schrijver’ maar een acteur, die samen met zijn groep stukken produceerde, en waarvan we er (gelukkig) nog veel hebben bewaard.

Juliet en Romeo zijn ook buitenstaanders: ze verzetten zich tegen de machtigen, namelijk hun families, die hen verbieden om elkaar lief te hebben. Het drama is een les in tolerantie, een les dat onverdraagzaamheid en onderdrukking alleen door liefde kunnen worden overwonnen. Want, zoals de Prins van de stad Verona aan het einde van het stuk zegt:

“For never was a story of more woe

Than this of Juliet and her Romeo.”

In onze bespreking zullen we ook aandacht besteden aan de bijzondere taal die Shakespeare gebruikt om de gevaarlijke situatie van de geliefden te beschrijven. Ook zullen we onze aandacht richten op de man-vrouw verhouding: wie neemt eigenlijk het initiatief in de liefde?

Gustav Flaubert: Madame Bovary

Van de vijf boeken is dit waarschijnlijk datgene dat nog het dichtst bij onze eigen wereld staat. Emma (Bovary) staat met haar idealen en dromen over de liefde machteloos tegen een bikkelharde wereld, die zij niet begrijpt en waar ze uiteindelijk aan ten onder gaat.

Het boek was zo problematisch voor de tijd dat er een heus proces van kwam, en het scheelde niet veel of het was verboden geweest.

Het is één van de centrale boeken over vrouwelijk overspel, en is daarbij een motor geweest in de ontvoogding van vrouwelijke seksualiteit. Bovendien informeert het boek ons nog steeds over de verhouding tussen mannen en vrouwen, en geeft het inzicht in de manier waarop je als vrouw in de mannelijke wereld kunt staan. Vrouwen hoeven tegenwoordig niet meer onder te gaan zoals Emma, maar het is wel dank zij Emma dat die emancipatie heeft plaats gevonden.

Franz Kafka: Het proces

Dit is een van de beroemdste romans uit de literatuur, maar ook een van de meest raadselachtige. En misschien ook een van de meest beangstigende. Want het gaat om de ongelijke strijd van het individu tegen het systeem dat hem zal vermorzelen, terwijl de hoofdpersoon juist gerechtigheid verwacht. Waarbij de vraag echter rijst, of hij wel daadwerkelijke onschuldig is. Wat meteen naar andere vragen leidt: wat is schuld? En wat is gerechtigheid? Het beangstigende ligt hem ook in het feit dat de hoofdpersoon niet eens weet waarvan hij beschuldigd wordt. Zijn zoektocht naar een eerlijk proces voert hem uitsluitend door labyrinten en voorbij duistere instanties en die hem aanvankelijk lijken te willen helpen, maar bij nader toezien zelf onderdeel vormen van het geheimzinnige gerechtelijk apparaat en slechts op zijn vernietiging uit zijn. Is Kafka’s roman niet een metafoor voor onze hedendaagse maatschappij? Dat is in ieder geval een vraag die zich bij de lectuur opdringt….

Filosofen van de menselijkheid

Filosofie gaat altijd om ons, mensen. Of onze verhouding ten opzichte van onze omgeving. In die zin gaat filosofie steeds over menselijkheid. Toch zijn er filosofen die deze menselijkheid heel centraal stellen in hun werk. Over enkele van deze ‘menselijke’ filosofen gaat deze (eerste) serie.

Bovendien blijken deze filosofen hun vraagstellingen ook nog eens te verbinden met andere disciplines die over de menselijke werkelijkheid gaan. En wel als volgt:

John Stuart Mill: Wat is de samenhang tussen economie, politiek en feminisme?
Bertrand Russell: Hoe zet je je als wetenschapper in voor sociaal-kritisch engagement?
Karl Popper: Hoe evolueert wetenschap en hoe kun je die evolutie gebruiken om maatschappelijke problemen op te lossen?
Martha Nussbaum: Wat is de rol van emoties in ons streven naar geluk en rechtvaardigheid?
Søren Kierkegaard: je moet zélf – fundamenteel – kiezen!
Norbert Elias: Hoe civilisatie onze psychologie heeft geschapen
Karl Jaspers: Vanuit de psychiatrie naar de filosofie: Het humane existentialism
Hannah Arendt: De afgrond van het radicale Kwaad.

Elk van de lezingen behandelt het leven, het werk en de bijdrage van deze vier filosofen. Voorkennis is niet nodig, de lezingen gaan in op wat zij betekenen voor het inzicht in wat voor wezens wij mensen zijn. Hier een korte toelichting bij elk van hen:

John Stuart Mill

Drie dingen kenmerken het leven en het werk van deze Engelse filosoof: vrijheid, geluk, en …. jazeker: feminisme! Eigenlijk moeten we met ‘geluk’ beginnen, want dat was zijn levenswerk: te zorgen dat we in een politieke structuur leven waar zoveel mogelijk mensen zo gelukkig mogelijk worden. Die richting in de filosofie wordt het ‘utilitarisme’ genoemd, een lelijk woord voor een ongelooflijk belangrijk idee. Want wanneer mensen niet gelukkig zijn, wat is hun leven dan waard? En wat voor zotte dingen (zoals oorlogen beginnen) gaan ze dan niet doen? Maar om gelukkig te zijn moet iemand wel vrij kunnen kiezen wat hij / zij wil. Zonder vrijheid geen geluk, zegt Mill. Ongelooflijk dat hij in die tijd (rond 1850) die vrijheid met de emancipatie van vrouwen verbond. Waarschijnlijk heeft zijn eeuwige verloofde, en latere echtgenote, Harriet Taylor, daarin een bijzondere rol gespeeld. Maar in dit bijzondere paar, Mill / Taylor, vinden we alles wat onze hedendaagse maatschappij, en de verdeelsleutels tussen mannen en vrouwen, kenmerkt. Niet dat die maatschappij perfect is, maar wat Mill en Taylor als basis hebben gelegd, wijst de weg naar verder geluk, voor zoveel mogelijk mensen.

Bertrand Russell: De filosoof van de wiskunde en van het sociaal verzet!

Misschien op het eerste gezicht een ongewone combinatie. Maar wel waar. Bertrand Russell geldt als een grondlegger van de filosofie van de wiskunde – maar daar zullen we het in onze lezing niet (lang) over hebben. Wel over zijn kwaliteiten als mens, als minnaar, als sociaal bewogen actievoerder, onder meer tegen de nucleaire bewapening en tegen het imperialisme. Voor dat verzet kwam hij ook in de gevangenis. Wat ook weer raar is, want Russell was van adel! Zijn hele leven heeft hij gestreden tegen bijgeloof, tegen kwezelachtige religie, en tegen de angst die het leven van zovele mensen beheerst. In talloze maatschappelijk geëngageerde lezingen en geschriften probeerde hij de ideeën van de Verlichting ingang te doen vinden in brede lagen van de bevolking. Waarvoor hij in 1950 de Nobelprijs voor literatuur kreeg. Zijn History of Western Philosophy geldt nog steeds als een standaard werk. Weinigen hebben een zo diepgaande invloed uitgeoefend op de filosofie in de 20^ste eeuw. Voor al zijn werk kreeg hij in 1949 de befaamde ‘Order of Merit’ uit de handen van de toenmalige koning George VI, die niet slechts een beetje gegeneerd was om een voormalige gevangene het eervolle kenteken op te spelden….

Karl Popper: Verdediger van de open samenleving en de kritische wetenschap

Willen we leven in een maatschappij waarin mensen hun eigen keuzes mogen maken? Dan moeten we kiezen voor een ‘open’ samenleving, zoals Karl Popper die verdedigt in zijn magistrale werk The Open Society and Its Enemies (1945). Wat we echter nu beleven, is dat de ontwikkeling naar zo’n samenleving wordt terug gedraaid. Zie de recente ontwikkelingen, zelfs in het vrije Europa: Polen en Hongarije. Maar ook in andere landen willen regeringen hun burgers meer en meer controleren: de ‘war on terror’, weet je wel. En de media voeden de angst van mensen nog verder, zodat de echte open samenleving steeds problematischer wordt. Wanneer wij die niet zelf verdedigen, kan ze weer voor lange tijd verdwijnen.

Het fascinerende van de filosofie van Karl Popper is dat hij deze maatschappij-visie verbindt met een kijk op wetenschap: die bestaat niet uit het verzamelen van wetenswaardigheden, maar het toetsen van visies. Door kritische wetenschappers. Zoals de open samenleving moet worden getoetst door kritische burgers. (Waarbij fouten onvermijdelijk zijn, maar die op hun beurt kunnen leiden tot positieve processen.)

Popper is ongetwijfeld de belangrijkste wetenschapsfilosoof van de 20^ste eeuw, maar door zijn verdediging van de open samenleving, is hij ook een van de meest menselijke filosofen.

Martha Nussbaum

Bij filosofen denken we meestal aan mannen. Zo veel vrouwelijke filosofen zijn er niet geweest. Kon ook moeilijk, natuurlijk, omdat meisjes niet mochten leren lezen. Niet naar school mochten. Maar de koe moesten melken. Maar in de figuur van Martha Nussbaum hebben we een filosofe van wereldformaat. Ze is van opleiding eigenlijk classica: Grieks, en dan met name de geschriften van Aristoteles zijn haar oorspronkelijk domein. Die zich echter ontsponnen heeft als een verdedigster van de emoties, vooral dan in het openbare leven. Haar stelling is dat ons politieke leven steriel is geworden, omdat we de emoties (échte emoties, dan wel, niet die uit d e boulevardjournalistiek) eruit gebannen hebben. Zij is tevens een vurig pleitbezorgster van de multiculturele samenleving.

In deze lezing gaat het met name om de plaats van emoties zoals ‘compassion’ in de verhouding tussen mensen onderling. En over de vraag waarom zo velen angst hebben voor emoties…. En wat daarvan de gevolgen zijn voor ons sociaal leven.

Søren Kierkegaard (1813-1855): je moet zélf – fundamenteel – kiezen!

De Deense Kierkegaard is een zeer ongewone filosoof. De meeste filosofen ‘verkondigen’ een wijsheid waarvan ze de lezer proberen te overtuigen. Dat doet Kierkegaard juist niet. Hij schrijft ook niet als filosoof, maar publiceert onder verschillende pseudoniemen, waardoor zijn werk dubbelzinnig is: filosofie of literatuur? Nadenken over het leven of over kunst? Heel veel van die essays gaan over muziek en erotiek, hoe muziek de verschillende stadia van begeerte uitbeeldt. De verschillende personages waaronder hij schrijft, laten hem toe de lezers te confronteren met verschillende keuzes in het leven, zonder dat hij daarbij zelf een voorkeur uitspreekt: het is aan de lezer om die keuzes te maken. Daardoor is hij een uiterst confronterende filosoof: geen lesjes, geen moraal, geen richtlijnen: kies zelf! Daardoor wordt hij dan ook beschouwd als een voorloper van de existentialistische filosofie. We bespreken uiteraard ook zijn levensgeschiedenis, met de dramatische afbreking van zijn verloving – terwijl hij haar zijn hele leven trouw zal blijven. En we bekijken ook de muziekfragmenten die hem tot leidraad dienen bij zijn erotische beschouwingen.

Norbert Elias (1897-1990): Hoe civilisatie onze psychologie heeft geschapen

Hoe zitten wij aan tafel? Hoe snuiten we onze neus? Hoe gaan we naar toilet? Hoe reageren we op bloot? Hoe gaan we om met fysiek geweld? Dit zijn slechts enkele van de vragen die in het werk van Norbert Elias aan de orde komen. Bij al dit soort fysieke gedragingen reageren we (vaak heel) emotioneel. Of niet, wanneer er een proces van civilisatie heeft plaats gevonden tijdens de vorige eeuwen. Dit beschavingsproces verandert de persoonlijkheidsstructuur van de mensen die erin betrokken zijn. En die veranderen op hun beurt de sociale structuren van een samenleving. Dit proces is een gevolg van een toenemende arbeidsverdeling: meer en meer wordt het werk gesplitst in specialismen. Maar daardoor worden we steeds afhankelijker van elkaar. En dat vereist dat ieder individu zich verregaand kan beheersen in die afhankelijkheid. We merken dit bv. aan zaken als verminderd geweld in onze samenleving (vergeleken met vroeger), aan de opkomst van dierenrechten, of aan de vrijere manier van omgaan tussen mannen en vrouwen (vergeleken met sommige andere culturen). Maar dit proces is constant in beweging. Dit te begrijpen vereist dat we tegelijk betrokken zijn bij het proces, maar er tegelijk ook afstand van kunnen nemen. Problemen van betrokkenheid en distantie is dan ook een van zijn belangrijke werken, naast zijn uitvoerige beschrijving van Het civilisatieproces. Zijn studies gaan dan ook over een breed terrein: sport en geweld, de gevestigden en de buitenstaanders, over het genie Mozart, over de mensheid als geheel, maar ook over de eenzaamheid van stervenden in onze tijd.

Karl Jaspers(1883 – 1969) – Vanuit de psychiatrie naar de filosofie: Het humane existentialisme.

Karl Jaspers begon zijn professionele leven als arts-psychiater. Hij is ontevreden met de wijze waarop de medische wetenschap op dat moment mentale ziektebeelden bestudeert, en introduceert een heel nieuwe manier van diagnosticeren en behandelen – de meeste daarvan worden in een of andere vorm nog steeds in de psychiatrie gebruikt.

Op 38-jarige leeftijd wisselt hij van vak, en beoefent vanaf dan vooral de filosofie, waar hij echter een aantal inzichten uit zijn psychiatrie introduceert. Zijn filosofie kan worden gerekend tot het existentialisme (vooral onder invloed van Nietzsche, maar meer nog van Kierkegaard), waarbij hij echter het accent legt op de humane bendering van het menselijk bestaan. In zijn filosofisch systeem probeert hij subjectivisme en objectivisme met elkaar te verbinden. Daarbij wordt hij sterk beïnvloed door mystieke schrijvers zoals Meister Eckhart en Nicholas Cusanus, maar ook door theologen als Rudolf Bultmann (vooral dan zijn ont-mythologisering van het Christendom) en – als een der eersten in het Westen – door het Boeddhisme.

Zijn ervaringen tijdens de Nazi-periode (zijn vrouw was Joods) tekenen zijn belang aan het levendig houden van de herinnering en de geschiedenis. De belangrijkste menselijkheid in zijn werk ligt in het humanisme, en in een afkeer van technocratie en meerderheidsdenken. In de lezing zullen we ingaan hoe hij tot deze inzichten is gekomen, maar meer nog: wat ze voor onze tijd kunnen betekenen.

Hannah Arendt (1906-1975): De afgrond van het radicale Kwaad

Het levenslot van Hannah Arendt maakte dat filosofie voor haar niet los kon staan van het leven als geheel. Als jonge Joodse vrouw in 1933 gearresteerd door de Gestapo en opgesloten in de gevangenis, waaruit ze ontvluchtte, eerst naar Parijs, waar ze enkele jaren laten door de Fransen werd geïnterneerd. Weer ontsnapte ze en vluchtte naar New York. In 1961 woonde ze het proces tegen Eichmann in Jerusalem bij, waarvan ze nauwgezet verslag deed. Dit maakte haar meteen beroemd bij het grote publiek. Uit die ervaringen ontwikkelde zich haar visie op het Kwaad, dat in twee vormen in haar filosofie optreedt: enerzijds het radicale kwaad, het kwaad om zich, anderzijds de banaliteit van het kwaad, de kleine bureaucraat die gewillig alle opgaven vervult, zonder er zich vragen bij te stellen. Hannah Arendt is echter ook een controversiële filosofe. De Nederlandse Wikipedia zegt over haar: “Arendts ideeën waren nooit populair, ze stonden altijd dwars op de tijdgeest. Vooruitgang betekende voor Arendt een historistische illusie: de sociale kwestie plaatste ze buiten de politiek en de derde wereld vond ze geen realiteit maar een ideologie. Ze kritiseerde bevrijdingsbewegingen, het progressieve feminisme en andere vormen van slachtofferisme en vreesde bij identificatie een beklemmende orthodoxie.”

Filosofen van de menselijkheid: Serie II

Socrates (470-399 v Chr): De filosofie wordt geboren, en Socrates is de vroedvrouw!

Er waren wel degelijk filosofen vóór Socrates, maar die hadden het vrijwel uitsluitend over natuur-fenomenen. Socrates is de eerste die de mens in het middelpunt van zijn beschouwingen plaatst. Veel is over zijn leven niet bekend, en alles wat we over hem weten, komt uit de geschriften van zijn leerlingen Xenophon en (vooral) Plato. Wel staat vast dat hij zijn medeburgers in Athena trachtte tot beter begrip en inzicht te brengen door met hen in (scherpzinnige) dialoog te gaan. Vast staat ook dat hij door de stad ter dood is veroordeeld wegens het ‘bederven van de jeugd’. Zijn beroemde dialogen, zoals Gastmaal en de Apologie (zijn zelfverdediging voor het gerecht) behoren tot de hoogtepunten van filosofische en literaire kunst.

Aristoteles (384-322 v Chr): Geluk en vriendschap zijn de zuilen van het goede leven

Aristoteles heeft de filosofie duizenden jaren lang beïnvloed, zo sterk zelfs dat zijn reputatie als ‘dé Filosoof’ lange tijd een obstakel was dat vooruitgang verhinderde. Zijn werk omspant niet alleen alle takken van de filosofie (logica, metafysica, ethiek, kennisleer,…) maar ook natuurwetenschappelijke vakken als geologie en biologie. Hij is ook de eerste die over psychologie schrijft, en zijn Poëtica wordt nog altijd gelezen en bestudeerd. Dit oeuvre is zo omvangrijk dat we noodgedwongen een keuze moeten maken. Ik kies voor twee aspecten: de ethiek (wat is het Goede Leven?) en zijn esthetiek (wat is kenmerkend voor een tragedie, waarbij de klemtoon valt op de emotionele beleving ervan). Vriendschap en zuivering zullen twee kernbegrippen van de lezing vormen.

De Stoïcijnen: Seneca, Marcus Aurelius

Na de dood van Alexander de Grote ontstaan in de Griekse wereld meerdere filosofische stromingen, naast de scholen van Plato en Aristotels. Een van de belangrijste daarvan is het Stoïcisme, met vertegenwoordigers als Epictetus, Seneca (de leraar van keizer Nero – en door hem ter dood veroordeeld) en niemand minder dan keizer Marcus Aurelius. Kenmerkend voor deze filosofen is dat ze de mens situeren in de gehele kosmos, maar daarbij de nadruk leggen op emotionele zelfbeheersing: we kunnen de kosmos niet veranderen, maar onze aanvaarding ervan, onze gelatenheid, en onze zielenrust, die hebben we zelf in de hand. Het Stoïcisme heeft ook een diepgaande invloed uitgeoefend op het Christendom, en is daardoor voor ons in de Westerse wereld heel herkenbaar.

Filosofie van de schoonheid. Het bijzondere werk van Ellen Dissanayake.

Heel veel in de filosofie gaat over kennis, over het Ware, en ook over het Goede, wat geluk brengt. Maar hoe zit het met het Schone, waarmee Socrates toch ook begaan was? Dit is duidelijk een vraag die in de filosofie enigszins verwaarloosd is. Vandaar dat we in deze bijeenkomst er onze nadrukkelijke aandacht op vestigen, en wel door in te gaan op het verschijnsel kunst in al zijn breedte en diepte. We confronteren onze eigen schoonheidservaringen met de evolutionaire kijk erop van Ellen Dissanayake. Zij is eigenlijk geen filosofe, maar antropoloog, maar kijkt naar kunst in al haar manifestaties, over de hele wereld, bij het begin van de mensheid tot nu. En dan komt onvermijdelijk de vraag op ons af: waarom? Waarom streven mensen naar schoonheid. We ontdekken het samen in deze sessie.

Dragers van relaties

De relaties tussen de seksen is vandaag erg complex geworden, om niet te zeggen ‘verstoord’. Enerzijds haalt het grensoverschrijdend gedrag van (beroemde) mannen voortdurend het nieuws, anderzijds blijven steeds meer jonge vrouwen en mannen bewust single. En veelvuldige scheidingen tonen de druk op langdurige relaties. En tegelijk komen ook nieuwe relatievormen als polyamory naar boven.

Wat maakt de liefde tussen mannen en vrouwen toch zo ingewikkeld? In vier lezingen gaan we op zoek naar de oorzaken van die ingewikkelde verhouding tussen de seksen. De cursus is geen ‘zelfhulpgroep’, maar een confrontatie met de diepere lagen die ons gedrag als mens bepalen. Nodig daarvoor is enerzijds de confrontatie met wat de wetenschap ons over de liefde kan vertellen, maar ook met de werken waarin kunstenaars de wortels van de liefde hebben blootgelegd.

De vier sessies zien er als volgt uit.

De wiskunde van de aantrekkelijkheid

Wat mannen aantrekkelijk vinden aan vrouwen, zier je dagelijks in reclameboodschappen uitgebuit worden. Maar wetenschappelijk blijkt er inderdaad een lijn te trekken in wat mannen aantrekt, een lijn die zelfs wiskundig te berekenen valt. En niet alleen nu bij ons, maar ook doorheen de geschiedenis en in de meeste culturen.

Maar wat vinden vrouwen aantrekkelijk in mannen? Clichés spreken vooral over status, geld, macht, of aanzien. En daar is wel iets van aan. Maar ook fysiek blijkt dat je een lijst van kenmerken kunt opstellen, waar vrouwen voor vallen. En mannen zijn daar meestal niet van op de hoogte….

Waar komen sekseverschillen vandaan?

‘Typisch voor een man!’ Of ‘tja, ’t is weer een vrouw!’ Je kent ze wel, die uitdrukkingen, maar kloppen die stereotypes? We nemen in de eerste plaats de evolutie onder de loep, wat diep in onze hersens overgebleven is van onze (dierlijke) voorouders. We kijken naar het werk van David Buss, Janet Hyde, maar ook onze eigen Griet Vandermassen. Ook cultuur is een belangrijke factor, want wereldwijd en doorheen de tijd gingen diverse en steeds veranderende culturen heel anders met sekseverschillen om. Hier kijken we in de eerste plaats naar het onderzoek van Geert Hofstede, en passen dit toe op onze situatie in Vlaanderen. Teksten zoals het middeleeuwse ‘De Amore’ en het oud-Griekse werk van Hesiodus, helpen ons beter begrijpen hoe cultuurverschillen beïnvloedt.

Wie past bij wie?

Wat weten we nu eigenlijk over de relatie tussen mannen en vrouwen? Welke factoren spelen een belangrijke rol bij de partnerkeuze? Moeten partners bij elkaar passen qua intelligentie en sociale status? Hoe belangrijk is seks in een relatie? En hoe leiden al die factoren tot (on)geluk? Tussendoor maken we een uitstapje naar de mooiste liefdesverklaring. Maar vooral kijken we naar het grootste onderzoek dat ooit is uitgevoerd naar relaties, dat van Charles T. Hill, onlangs gepubliceerd in The International Handbook of Love. En we kijken ook even naar het onderzoek naar John Gottman, die na 3 minuten kan voorspellen of een pas getrouwd koppel samenblijft.

Monogamie?

De dierenwereld leert ons heel wat over de binding tussen de seksen, ook voor ons, mensen. Het werk van Helen Fisher toont aan dat het deels een kwestie van chemie is (letterlijk), waarbij monogamie vrouwen voor een onvermijdelijk (en bijna onoverkomelijk) dilemma plaatst. Maar zou polygamie een betere oplossing zijn? Of zijn opeenvolgende monogame relaties ons op het lijf geschreven? In elk geval compenseren we onze verlangens in kunst, verhalen, films, muziek. We lichten het deksel van de miljardenindustrie rond romantische liefde. Verwachten we misschien te veel van de liefde, zoals Esther Perel stelt? Of – misschien juist te weinig – zoals David Schnarch ons voorhoudt? Of zien we het gewoon helemaal verkeerd, volgens Alain de Botton?

Dragers van Relaties II

Dat relaties een groot probleem zijn in onze samenleving, hoeft nauwelijks betoog: de helft van alle huwelijken eindigt in scheiding, en van tweede huwelijken maar liefst 65 %. Wat is er aan de hand?

In deze serie van vier lezingen gaan we in op vier ‘pijlers’ die relaties doen slagen en/of mislukken. Ze zijn bedoeld als verdieping van inzicht, niet als ‘zelfhelpgroepje’… Maar het zijn geen vrijblijvende inzichten. Elk van de vier is fundamenteel voor langdurige relaties. Daarbij kijken we hoofdzakelijk naar twee bronnen die dit inzicht ontwikkelen en ondersteunen: kunst en wetenschap. In de kunst zijn het vooral de literatuur, deels ook de combinatie met muziek (in het Lied, balladen, serenades, de opera, …) die ons gedurende honderden jaren hebben geïnformeerd over de valkuilen en de vreugden van de liefde. In de wetenschap zijn het de sociale wetenschappen (psychologie, sociologie, antropologie, geschiedenis, …) die onze kennis over liefdesrelaties hebben gevoed.

De vier sessies zijn onafhankelijk van elkaar, en kunnen ook apart worden bijgewoond. Maar ze vormen wel samen de draagkracht van relaties, niet apart.

Meer Romantiek!

We zijn ongelooflijk dubbelzinnig over ‘romantische’ liefde. Aan de ene kant is het een miljarden-industrie om ons erin te doen geloven: Hollywood, Vlaamse series, ‘romance novels’, de weekbladen puilen ervan uit. Aan de andere kant beschouwen we relaties als ‘zakelijke’ transacties, als iets waar ikzelf mij goed in moet voelen: wat heb *ik* eraan? Maar de Romantiek in de Liefde is nu precies tegengesteld aan dit ego-gevoel.

Tegelijk staat de romantische opvatting van liefde volledig haaks op onze zakelijke levenswijze van tegenwoordig: gericht op materiële zaken, op je eigen rechten, op je ambities, en vooral ook, op ‘fun’. Maar de romantische liefde verhoudt zich niet goed met stress en met credit cards, met jachtige reizen en rave parties. Al die dingen zijn kortademig en van korte duur, terwijl de romantische kijk juist een eeuwigheid vooronderstelt.

Die knalharde confrontatie van onze amechtige levenswijze en een ouderwetse opvatting over de eeuwige liefde komt hard aan. En ze komt onvermijdelijk. En wat doen de partners dan??…

Meer Seks!

Op het gebied van seksualiteit is onnoemelijk veel veranderd, op heel korte tijd: binnen 1 generatie! Vijftig jaar geleden kon je in christelijke kringen nog donderpreken horen tegen masturbatie, nu wordt het door de door de ChristelijkeMutualiteit (CM) AANBEVOLEN als ‘gezond’. Er wordt ook steeds minder getrouwd, maar steeds meer samengewoond, en de meeste families zijn tegenwoordig ‘samengesteld’. Homoseksualiteit is nauwelijks meer een taboe. Maar seksuologen met een therapeutische praktijk hebben volle agenda’s. Ondanks alle vrijheid die er tegenwoordig is, blijkt het met het seksleven toch niet zo goed te vlotten. De vrouwenbladen hebben elke week wel een bijdrage erover. Mannenbladen houden het maar bij sport…

Wat is de betekenis van dit alles voor relaties? En wat is de betekenis van seks voor de liefde? Daarbij zullen we verschil maken tussen erotiek, seksualiteit en intimiteit. Hoewel verwant, zijn het toch niet dezelfde dingen. En kan seksuele beleving los staan van emotioneel contact? Bv. door seks-speeltjes, porno, seks-werk, …?

Meer hechting!

Een van de centrale kenmerken van langdurige relaties is het soort ‘hechting’ dat partners vormen. Hierover is heel wat goed en betrouwbaar onderzoek gebeurt. In de bijeenkomst gaan we in op de vorming van hechting in de heel vroege kindertijd, hoe ze zich ontwikkelt en hoe ze de persoonlijkheid van iemand vormt, die dan vervolgens de volwassen relatievorming zal beïnvloeden. We gaan in op de verschillende typen van persoonlijkheid met hun kenmerken in verschillende levenssituaties. Deze ‘attachment theory’ geldt als een van de meest betrouwbare inzichten in de persoonlijkheidsvorming, die de relatie draagt. We zullen de consequenties ervan in heel concrete situaties bekijken, en daarop nader ingaan. Het blijft dus niet bij theorie. In ieder geval blijkt dat hechting tussen partners essentieel is om de relatie te dragen.

Maar wat doe je dan met ruzies in de relatie: als hechting zo belangrijk is, moet je dan zulke ‘fights’ niet absoluut vermijden? De meeste therapeuten zijn het daar niet mee eens: in feite zijn ruzies de ultieme intimiteit: daar botsen we op elkaar, en als het goed is, kunnen partners daardoor groeien, en kan ook de relatie verdiepen. Maar makkelijk is het niet.

Meer vrijheid!

Hoe vrij is men in de Liefde? Of hoe gedwongen (door godsdienst, dwang door de samenleving, maatschappelijke overtuigingen, eigen opvattingen, …) Onze cultuur schrijft monogamie hoog in het vaandel. Maar is dat niet een beetje hypocriet als je ziet hoeveel er achter de rug van partners wordt vreemdgegaan?

We komen hier onvermijdelijk bij het thema jaloezie. Die leidt niet alleen tot pijnlijke scheidingen, maar ook tot akelige zelf-kwelling, tot bitterheid, en niet zelden tot fysieke agressie en moord. Moeten we dan niet eens ernstig gaan nadenken over deze merkwaardige emotie.

Recent is ook een beweging ontstaan, onder de naam polyamorie, die probeert een oplossing te vinden voor het probleem, door beide partners hun vrijheid terug te geven. Maar werkt dit wel? Is het vol te houden? Leidt dit niet juist tot nóg meer problemen?

De lezing zal hierover informeren, en ook laten zien wat er (betrouwbaar) van bekend is.

Mythen en mensen

Vandaag de dag zijn mythen grotendeels verdrongen door wetenschappelijke kennis. Wij geloven niet meer in het letterlijke Scheppingsverhaal, waardoor je je kan afvragen wat mythen nog kunnen betekenen in een wereld waarin goden en godinnen geen rol meer spelen. Niettemin komen mythen weer op de voorgrond in het leven van mensen. Vooral wanneer het gaat om zaken waar de wetenschap (nog) niet zo goed in thuis is. Ook kunstenaars proberen mythen weer tot leven te brengen, of – sterker nog – zelf individuele mythen in het leven te roepen. Wat kunnen mythen voor ons nog betekenen, vraag je je dan af. Zit er een diepere laag van wijsheid in die verhalen? Kunnen ze ons leiden in belangrijke beslissingen in het leven?

De serie bestaat uit vier lezingen, die er als volgt uit zien:

Het geloof in het bovennatuurlijke

Mythen spelen zich af in een niet-alledaagse wereld, waar dingen gebeuren die in onze wereld niet voorkomen. Magie is zoiets, maar ook wonderbaarlijke gebeurtenissen of ongewone samenhangen. Ze berusten op het geloof in bovennatuurlijke wezens, krachten, en manifestaties. In deze lezing gaan we dieper in op dit fundament van de mythen: waar komen ze vandaan en waarvoor gebruiken we ze? Welke verlangens liggen eraan ten grondslag, en hoe vertalen we die in verhalen?

Wreedheid en vriendschap

We leven al tienduizend jaar samen met dieren: denk maar aan honden, maar ook aan paarden, geiten, schapen, kippen, duiven en katten… Zijn die dieren bij ons komen wonen, of trokken wij naar hen? En wat bepaalt onze verhouding tot elkaar? Voor in oude mythen komt die relatie tot uiting. Denk maar aan de fabels van Aesopus, Reinaert de Vos, de Schone en het Beest – of aan moderne varianten zoals Animal Farm.

De eeuwige Liefde

De mythe van Orpheus loopt als een rode draad door de westerse geschiedenis. Het aangrijpende drama van de verloren, herwonnen en uiteindelijk definitief verloren liefde blijft mensen tot vandaag boeien. We illustreren dit aan de hand van vele voorbeelden uit kunst, literatuur en vooral, natuurlijk, muziek.

Een moderne mythe

De mythe van Frankenstein ontstond slechts een tweehonderd jaar geleden, uitgevonden door een jonge vrouw. Haar verhaal is een uiting van onze angst voor wat wetenschap kan voortbrengen, angst voor ons eigen kunnen, voor het onbekende en voor geheime machten die ons overstijgen. Met de mythen van de oude Grieken of Germanen tasten we in het duister hoe ze tot stand gekomen zijn, maar met het verhaal van Frankenstein kunnen we het ontstaan en de ontluiking van een mythe in onze eigen tijd traceren.

Verbod op Liefde

Op het eerste gezicht toch heel merkwaardig: verbieden om iemand lief te hebben… Je zou het omgekeerde verwachten. Misschien zijn sommige verboden nog te begrijpen, bv. verbod op incest. Maar andere hebben toch iets willekeurigs, bv. wanneer een vader een dochter verbiedt om met iemand te trouwen. Daarom: WIE verbiedt? En verbiedt WAT precies? En om welke REDENEN? En wat zijn de gevolgen daarvan? Daar gaan we in deze lezing op in, maar we zullen dit illustreren aan de hand van grote werken uit de wereldliteratuur. Want ook merkwaardig: die grote werken gaan heel vaak over verboden liefdes. Er is zelfs iets voor te zeggen dat die liefdes vaak de kern vormen van veel van die wereld literatuur. Wat betekent dat voor de plaats van de liefde in onze samenlevingen?